Projelerin Stratejik Yönetimi isimli kitabım basım evine teslim edilmiştir. İlk bölümünü sizlerle paylaşmaktan mutluluk duyuyorum. Kitap basıldıktan sonra diğer bölümlerini de buradan paylaşacağım. İlginiz için çok teşekkür ediyorum.
Please find first section of my book named “Strategic Management of the Projects”. The book is being printed. After having been printed, I will be glad in sharing all of the book here. I thank you for your interest in my book.
projelerin stratejik yönetimi
Geleceğin şirket yönetimlerine öncü yönetimler
Dr. Şahin KESİKMİNARE
IMD, DNM, M.Bs, Eng. B.S., Eco. B.s.
PROJELERİN STRATEJİK YÖNETİMİ
Copyright © 2014: Sahin Kesikminare
Bu kitabın tüm hakları saklıdır. Bu kitap veya bunun herhangi bir bölümü, kitap tanıtımı amacı ile kısa bir alıntı dışında, yayınevinin açık yazılı izni olmaksızın her ne şekil ve sebeple olursa olsun çoğaltılamaz veya kullanılamaz.
Yazar: Şahin Kesikminare
İlk Baskı: 2014
ISBN:
Baskı:
Yayın Sertifika No:
…………… YAYINEVİ
……………………………
DAĞITIM
……………….
………………
Dr. Şahin KESİKMİNARE
Türkiye ve Almanya’da Mühendislik (B.Eng.) ve İktisat (B.Eco) disiplinlerinde Lisans eğitimini tamamladıktan sonra, Türkiye ve ABD’de Bilim Masterı (M.Sc), ABD’de Bütünsel Tıp (Dr.- IMD ve Doğal Tıp (Dr.-DNM) disiplinlerinde doktora eğitimlerini tamamladı. Sistem mühendisliği, sermaye piyasaları, uluslararası finansman ve pazarlama, organizasyon tasarımı ve proje yönetimi, stratejik yönetim, Bütünsel Tıp ve Sibernetik Tıp (Cybernetic Medicine) alanlarında uzmanlaştı.
Dr. Şahin Kesikminare, bu kitap ile birlikte;
- International Finance and Marketing – An Integrative Approach,
- Hababam Siyasetten Siyaset San’atına-Siyasal Stratejik Tasarım ve Uygulama,
- Risk Yönetimi – Stratejik Tasarım ve Uygulama,
- Şirketlerin Stratejik Yönetimi – Stratejik Tasarım ve Uygulama,
- Güncel Hastalıkların Bütünsel Tıp Tedavisi ve
- İngilizce- Türkçe Bütün Deyimler Sözlüğü
isimli eserlerin de yazarıdır.
Yazarın yazılı basıda ve internet basınında birçok yazıları yayınlanmıştır.
İngilizce, Almanca ve Fransızca bilen Şahin Kesikminare, yurt içinde ve yurt dışında, kamu ve özel sektörün önde gelen kuruluşlarının önemli projelerinde planlayıcı, uygulayıcı ve yönetici olarak görev almıştır.
Müteşekkirim,
Herhangi bir projenin başarısı, birinin gayreti dışında büyük ölçüde başkalarının cesaretlendirmesine ve yönlendirmesine bağlıdır. Hiç kimse hayat yolculuğuna yalnız çıkmaz. İşte benim için de bu hayat yolculuğunda bana katılıp benimle birlikte yürüyenlere ve bana yardımcı olarak mütemadiyen beni bir kitap yazma konusunda teşvik edenlere canı gönülden bir teşekkür etme zamanı geldi. Eğer onların hepsinin ismini burada ansaydım, bu kitap ve sayfaları sizler gibi hayatımı hayat yapan on binlerce kişiye teşekkürle dolup taşacaktı. Hayatım boyunca bana ilham ve güç veren ancak burada isimlerini sayamadığım bu kimselere bu vesileyle kalpten teşekkürlerimi sunuyorum.
Fakat Prof. Dr. Mithat Çoruh, Prof. Dr. İhsan Sezal, Müsteşar Murat Bayar, , Dr. Şevket Yirik, Dr. Uyanık Yıldırım, Dr. Nadir Bıyıkoğlu, , Dr. Necati Turan Uslu, Prof. Dr. Mark Dragan Smith, , İzzet Yürekli, Mustafa Çolak, Süleyman Özbakış, Av. Ali Fikret Serim, Av. Hilmi Barlas, Cafer Kara, Mustafa Aydın, ve Ömer Toker’e ilham kaynağım oldukları, verdikleri cesaret ve kritik zamanlardaki desteklerinden dolayı minnetle anmak istiyorum.
Müsteşar ve Büyükelçi Vahit Erdem’e, Müsteşar Prof. Dr. Ali Ercan, Dr. Veysel Yayan. Hüseyin Özeri. Nadi Köklü ile birlikte Mr. Herb Minix and Mr. Fegley’e Türkiye’de ve Amerika Birleşik Devletlerinde ve Güney Amerika’da büyük projelerde tecrübe kazanarak böyle bir kitabı yazmama imkan sağladıkları ve gerçekten ihtiyaç hissettiğim zamanlarda bana verdikleri destek için müteşekkirim.
Mahmut Karadağ ve değerli ailesine üniversiteye başladığım yıllarda gösterdikleri sıcak sevgi, verdikleri cesaret ve destek için müteşekkirim.
Nihayet, kendime ve çevreme olan saygı duygumu yüceleterek sorumluluğumu öğreten; mütevazı olma; başkalarının hayatlarına, fikirlerine ve bunları ifade ediş tarzlarına değer verme, onları sevip kollama ve ihtiyaçlarını anlama duygusunu yerleştiren ve bunun için zamanlarını ve emeklerini vakfeden ebeveynlerime ebediyen müteşekkirim ve Kardeşim Vahap ve Selahattin’e büyük babam Süleyman’a bana verdikleri ilham ve cesaret ve hayatımın her kavşak noktasında yanımda oldukları için müteşekkirim.
Ve sabırla benim yanımda yürüyen, beni sıcak bir sevgi ile saran, cesaretlendiren, öne çıkmayan ancak yaşadığım hayatın altında imzası bulunan aileme sonsuz şükranlarımı sunuyorum.
Dr. Şahin Kesikminare
ÖNSÖZ
Farklı stratejik iş birimleri arasında kar farklılığını açıklayan birçok faktörden en önemlisi şirketlerin pazardaki diğer rakiplerine göre maliyet veya kalite liderliğidir.
Şirketlerin bu önemli konumunu, içlerinden yeni stratejik projeler üretecek ve gerçekleştirecek takımları çıkaracak bir yapı ve kültür geliştirmedikleri sürece devam ettiremeyecekleri bir gerçektir. Kurumlaşmış şirketlerin daha yüksek getirili projeler geliştirmeleri ve bunların stratejik yönetimini başarıyla yapmaları bu açıdan önem taşımaktadır.
Yeni projelerin geliştirilmesi ve daha sonra bunların başarı ile uygulanabilmesi örgütlerin geleceğini yakından ilgilendirmektedir. Şirketlerde yenilik ve yaratıcılık kabiliyetleri yüksek proje takımlarının ortaya çıkması için uygun ortamın hazırlanmasında yönetimin tüm fonksiyonlarının bir sinerji yaratacak şekilde entegrasyonu önemli görülmektedir.
Müşteri tatmininde üretici odaklı olmaktan müşteri odaklı olma yönünde kabiliyet ve imkanların arttırıldığı bir çağa girildiği günümüzde, bu entegrasyonun daha da önemli olduğu anlaşılmakta ve öncelikle bağlı bulunulan ana şirket ve varsa proje sahibi başta olmak üzere, tüm tarafların tatminini ön planda tutan entegre stratejiler ve kurumsal politikalar geliştiremeyen stratejik yönetimlerin rekabet üstünlüklerini kaybedecekleri anlaşılmaktadır.
Geleceğin büyük organizasyonlarının “ben” değil, “bizim gücümüz” anlayışı çerçevesinde, bugünün proje organizasyonlarına benzer matris organizasyon esaslı takım/ ekip çalışması üzerine kurulacağı görülmektedir. Geleceğin modern organizasyon çatılarına öncülük etmeleri açısından, şirketlerin stratejik yönetimleri ile entegre olarak projelerin stratejik yönetimleri konusu daha derin bir incelemeye değer bulunduğundan bu kitaba konu olmuştur.
Dr. Şahin Kesikminare
1.2.1 Organizasyon düzeylerine göre Stratejiler 17
1.2.2 Uygulanma Durumlarına Göre Stratejiler 18
PROJELERİN STRATEJİK YÖNETİMİNİN KAPSAMI. 23
2.2 PROJELERİN STRATEJİK YÖNETİMİNE DUYULAN İHTİYAÇ.. 24
2.2.1 Örgütsel İrtibat Araçları 25
2.2.3 Projelerin Ömür Döngüsü (Hayat Seyri) 31
2.2.4 Projeler ve Stratejik Planlama. 37
2.2.5 Projelerin Stratejik İçeriği 38
2.2.6 Proje sahibinin Projeye Katılımı 40
2.2.7 Projelerin Yönetim Sistemi 41
2.2.8 PSY’de Müşteri Yönetimi 43
2.2.9 PSY’de Müşteri Tatmin Süreci 48
2.2.10 PSY’de Strateji Tasarımı ve Politika Tespiti 49
PROJELERDE STRATEJİK KONULARIN YÖNETİMİ. 54
3.2 STRATEJİK KONULARIN GENEL YÖNETİMİ. 55
3.3 SORUNLARIN BELİRLENMESİ. 56
3.4 BİR SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN ÖLÇÜTLER.. 57
3.5 UYGULAMAYA YÖNELİK ANALİZ.. 58
3.7 TEKNOLOJİNİN STRATEJİK AMAÇLARLA YÖNETİMİ. 60
3.7.2 Teknolojinin Stratejik Amaçlarla Seçimi 62
PROJE YÖNETİMİNDE PLANLAMA.. 64
4.2 PROJELERİN PLANLAMA UNSURLARI. 64
4.3 PROJELERİN PLANLAMA SÜRECİ. 65
4.4 PROJE PLANLAMASINDA ÖNEMLİ UYGULAMALAR.. 67
4.4.2 İş Kapsamı Şeması (Work breakdown structure) 67
4.4.5 Proje Hayat Seyri Planı 71
4.4.10 Proje Yönetim El Kitabı 72
PROJE YÖNETİMİNDE YETKİ, SORUMLULUK VE MESULİYET.. 74
5.3 MESULİYET (ACCOUNTABILITY) 76
PROJELERİN STRATEJİK YÖNETİMİNDE LİDERLİK.. 78
6.1 PROJE YÖNETİMİNDE LİDERLİĞİN İŞLEVİ. 79
6.1.2 Stratejik Önemin Yönetimi 80
6.2 BAŞARILI PROJE LİDERLERİNİN ÖZELLİKLERİ. 81
6.3 PROJE YÖNETİCİSİNİN YÖNETİM STİLİ. 81
PROJE YÖNETİMİNDE İLETİŞİM… 83
7.1 İLETİŞİM SİSTEMLERİNİN STRATEJİK ÖNEMİ. 83
7.4 SORUNLARIN ORTAYA ÇIKMASINDA DİNLEMENİN ÖNEMİ. 86
7.8 İLETİŞİMDE YARARLI DAVRANIŞLAR.. 90
7.9 İLETİŞİMDE GERİ BİLDİRİM… 90
PROJE YÖNETİMİ BİLİŞİM SİSTEMLERİ (PYBS) 92
8.2 PYBS’DE KARŞILAŞILAN SORUNLAR.. 93
PROJE YÖNETİMİNDE ÖRGÜTLENME VE ÖRGÜT ŞEMASI. 96
9.3 PROJE YÖNETİMİNDE ÖRGÜT ŞEMASI. 98
PROJELERDE İNSAN KAYNAKLARININ STRATEJİK YÖNETİMİ. 101
10.2 İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI. 103
10.3 İNSAN KAYNAKLARI TALEBİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER.. 105
10.4 İNSAN KAYNAKLARI TALEBİ VE ÖNGÖRÜ TEKNİĞİ. 105
10.5 İNSAN KAYNAKLARI ARZI. 106
10.6 KP VE İEA’DA STRATEJİK ANALİZ.. 109
PROJE TAKIMLARININ KURULMASI. 111
11.1 YÜKSEK PERFORMANS TAKIMLARININ ÖZELLİKLERİ. 111
11.2 YENİ BİR PROJE TAKIMININ ÖRGÜTLENMESİ. 114
11.2.1 Sinerjiye Yönelik Bir Takım.. 114
11.2.2 Proje Örgütünün Kurulması 115
11.2.3 Proje Yönetim Sisteminin Belirlenmesi 115
11.2.4 Projeye Personel Atanması 116
11.3 PROJE TAKIMLARININ GELİŞTİRİLMESİ. 118
11.4 YENİ PROJE TAKIMLARININ STRATEJİK YÖNETİMİ. 119
PROJELERİN STRATEJİK YÖNETİMİNDE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ.. 122
12.1 PROJE KÜLTÜRÜNÜN STRATEJİK HEDEFLER İÇİN KULLANILMASI. 123
12.2 PROJE YÖNETİCİSİNİN PERFORMANS KÜLTÜRÜNE ETKİSİ. 126
PROJE YÖNETİMİNDE YARATICILIK, YENİLİK VE VERİMLİLİK.. 128
13.3 YENİLİK VE YARATICILIĞI ENGELLEYEN FAKTÖRLER.. 129
13.4 PROJENİN VERİMLİLİK DERECESİ. 131
PROJELERİN STRATEJİK YÖNETİMİNDE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ.. 134
14.1 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİNİN KAPSAMI. 135
14.2 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ UYGULAMASI. 137
14.2.1 TKY’ye Geçerken Aşamalar 138
14.3 KALİTE İYİLEŞTİRME SÜRECİ. 139
14.4 KALİTE İYİLEŞTİRME DÖNGÜSÜ.. 140
14.5 PROJE AÇISINDAN TKY’DE ÖNEMLİ KONULAR.. 142
PROJE YÖNETİMİNDE SÖZLEŞMELER.. 146
15.1 SÖZLEŞME MÜZAKERELERİ. 147
15.2.4 Sorumluluğun Sınırlandırılması 149
16.2 KONTROL SÜRECİNİN SAFHALARI. 152
16.2.1 Performans Standartlarının Tespiti 152
16.2.2 İzleme ve Değerlendirme. 153
16.2.3 Performansın Karşılaştırılması 154
16.2.4 Düzeltici Faaliyetler 154
16.3 YÖNETİM FONKSİYONUN DEĞERLENDİRİLMESİ. 155
16.3.2 Proje Organizasyonu. 155
16.3.3 Proje Yönetim Süreci 156
16.3.5 Proje ile İlgili Bilgi 157
16.4 PROJENİN İZLENEREK DEĞERLENDİRİLMESİ. 158
16.4.1 İzleme ve Değerlendirmenin Planlanması 159
16.4.2 Proje Sonrası İzleme ve Değerlendirmeler 159
16.4.3 Performans Değerlendirmede Önemli Konular 160
17.2 PROJELERİN SONA ERME NEDENLERİ. 162
17.2.1 Personelden Doğan Hissi Sorunlar 162
17.2.2 Müşteriden Doğan Hissi Sorunlar 163
17.2.3 Örgüt İçindeki objektif Sorunlar 163
17.2.4 Çevresel Objektif Sorunlar 164
17.3 PROJELERİN SONLANDIRILMASINDA STRATEJİK DEĞERLENDİRMELER.. 164
17.4 PROJEYE SON VERME STRATEJİLERİ. 165
17.5 PROJEYE SON VERME İHTİMALLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. 166
18.1 ŞİRKET YÖNETİMİNE GÖRE DAHA KAPSAMLI YAKLAŞIM… 169
18.2 MÜŞTERİ ODAKLI OLMAK.. 169
18.3 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİNİ ESAS ALMAK.. 169
18.4 SİNERJİYE ODAKLANMAK.. 170
18.5 DAVRANIŞA YÖNELİK BİR ORGANİZASYON YARATMAK.. 170
18.6 TAKIM ÇALIŞMASINA DAYANMAK.. 171
18.7 STRATEJİK BİLGİ TABANINI ESAS ALMAK.. 171
18.8 LİSANS ANLAŞMALARINA ÖNEM VERMEK.. 172
18.9 HEDEF BİRLİĞİNİ SAĞLAMAK.. 172
18.10 ÖRGÜTSEL YAPIYA ÖNEM VERMEK.. 172
18.11 YENİ TECRÜBELERLE ZENGİNLEŞMEK.. 173
18.12 SÖZLEŞMELERİN ETİK YÖNÜNE DE ÖNEM VERMEK.. 173
18.13 ÇOK YÖNLÜ YÖNETİCİLERE ÖNCELİK VERMEK.. 173
18.14 GELECEĞİN ÖRGÜTLERİNE ÖNCÜLÜK ETMEK.. 174
AR-GE : Araştırma- Geliştirme
CPM : Kritik Yol Metodu
ÇMT : Çalışanlarla Müşterek Tasarım
DSŞ : Doğrudan Sorumluluk Şemaları
İEA : İşe Eleman Arama
İKP : İnsan Kaynakları Planlaması
İKY : İnsan Kaynakları Yönetimi
KEK : Kalite Ekip Komitesi
PSY : Projelerin Stratejik Yönetimi
SBU : Stratejik İş Birimi
S : Sayfa
TKY : Toplam Kalite Yönetimi
PYBS : Proje Yönetim Bilişim Sistemleri
Tablo 9—1 Proje Yönetim İlişkilerinde Doğrudan Sorumluluk Şeması………………….. 99
Şekil 2‑1 Projelerin stratejik İçeriği 39
Şekil 2‑2 Yönetim (A) Takımı Kuruluşu. 50
Şekil 2‑3 Paralel (B) Takımı Kuruluşu. 50
Şekil 4‑1 Proje planlama ve kontrol süreci 66
Şekil 5‑1 Proje ve örgütün işlevsel bölümlerinin etkileşimi 75
Şekil 9‑1 Proje Organizasyonu. 97
Şekil 11‑1 Sistem Anlayışıyla Yüksek Performans Takımlarını Belirleyen Faktörler 114
Şekil 14‑1 Kaliteyi Sürekli Artırmak için Kalite Yönetim Döngüsü. 142
Bir yöneticinin stratejik yönetimle ilgili olarak ortaya çıkan bir sorun karşısında hangi faktörleri, hangi öncelik sırasına göre dikkate alacağı, bunlara hangi analiz tekniğini ve stratejik karar verme sürecini uygulayacağı konusu henüz tam olarak cevaplandırılamamıştır. Şirketlerin stratejik yönetimi yanında bunların yürüttüğü projelerin stratejik yönetimini de kapsayan birçok yönetim ve işlevsel faaliyeti bir arada etkileyebilecek ve faaliyetlere esas olacak politikaları ortaya koymaya yarayacak tek bir araç kullanabilme imkanı daha uzun bir süre stratejik yönetim teorilerine konu olacaktır. Bu teoriler, işletme stratejisi ile ilgili bilimsel çalışmaların temelini oluşturacak ve politikaların konsept çatısını kuracak bir sistematik metodun geliştirilmesine yol açarak, netice olarak stratejik yönetimi, işlevsel yöneticilerin mesleki sempatilerinin etkilerinden kurtarıp, bir ihtisas mesleği haline getirecektir.
Yönetimin temel misyonunun şirketin değerini maksimize etmek olduğu kabul edilmektedir. Bir şirketin değerinin ölçüsünde esas alınacak kriter bu şirketin borsadaki hisse senedi fiyatıdır. Hisse senedi fiyatını etkileyen en önemli unsur ise bir şirketin kaynaklarını daha etkin ve etkili kullanacak yeni projeler geliştirme ve uygulama potansiyelidir. Şirketlerin proje geliştirme kabiliyetleri bunların karlılık, süreklilik ve istikrar içerisinde büyümelerinin de teminatıdır.
Ekonomistlere göre farklı stratejik iş birimleri arasında kar farklılığını açıklayan iki temel faktör vardır. Bunlar:
- İşletmelerin içinde rekabet ettikleri pazarların bu işletmeleri doğal olarak karlı yapan özellikler taşıması ve
- Şirketlerin pazardaki diğer rakiplerine göre maliyet veya kalite liderliğidir.
Şirketlerin her iki konumlarını, içlerinden yeni stratejik projeler üretecek ve gerçekleştirecek takımları çıkaracak bir yapı ve kültür geliştirmedikleri sürece devam ettiremeyecekleri bir gerçektir. Bu konuda ısrar eden şirketlerin pazardaki büyüme hızları ile pazar paylarının oluşturduğu matris içerisindeki başlangıçtaki yüksek pazar payı ve yüksek büyüme hızına sahip konumlarından, önce düşük büyüme hızı – yüksek pazar paylı sağmal inek ( cash cow) konumuna, daha sonra da düşük pazar paylı – düşük büyüme hızlı elden çıkarılmayı bekleyen bir işletme haline gelecekleri anlaşılmaktadır. Kurumlaşmış şirketlerin daha yüksek getirili projeler geliştirmeleri ve bunların stratejik yönetimini başarıyla yapmaları bu açıdan önem taşımaktadır.
Yeni projelerin geliştirilmesi ve daha sonra bunların başarı ile uygulanabilmesi örgütlerin geleceğini yakından ilgilendirmektedir. Şirketlerde yenilik ve yaratıcılık kabiliyetleri yüksek proje takımlarının ortaya çıkması için uygun ortamın hazırlanmasında, stratejik tasarım ve planlama; örgütleme, insan kaynakları; liderlik; iletişim; bilişim; örgüt kültürü; takım çalışması; yaratıcılık; yenilik; performans kontrolü ve nihayet toplam kalite yönetiminin bir sinerji yaratacak şekilde entegrasyonu önemli görülmektedir. Müşteri tatmininde üretici odaklı olmaktan müşteri odaklı olma yönünde kabiliyet ve imkanların arttırıldığı bir çağa girildiği günümüzde bu entegrasyonun daha da önemli olduğu anlaşılmakta ve öncelikle bağlı bulunulan ana şirket ve varsa proje sahibi başta olmak üzere, tüm tarafların tatminini ön planda tutan entegre stratejiler ve kurumsal politikalar geliştiremeyen stratejik yönetimlerin rekabet üstünlüklerini kaybedecekleri anlaşılmaktadır.
Bu kitap kapsamında, proje takımlarının içlerinden çıktıkları şirketlerin stratejik tasarım ve planlama çalışmaları esas alınarak projelerin stratejik yönetimlerinin nasıl yapılması gerektiği konusu ele alınmıştır. Geleceğin büyük organizasyonlarının “ben” değil, “bizim gücümüz” anlayışı çerçevesinde, bugünün proje organizasyonlarına benzer matris organizasyon esaslı takım/ ekip çalışması üzerine kurulacağı görülmektedir. Geleceğin modern organizasyon çatılarına öncülük etmeleri açısından, şirketlerin stratejik yönetimleri ile entegre olarak projelerin stratejik yönetimleri konusu daha derin bir incelemeye değer bulunmaktadır.
Kitabın konusu büyük ölçekli sanayi yatırım projelerinin stratejik yönetimidir.
Kitabın amacı, şirketlerin stratejik yönetim esaslarını özellikle projelerin stratejik yönetimine etkilerini dikkate alarak açıkladıktan sonra, şirketler tarafından yürütülen büyük ölçekli sanayi yatırım projelerinin stratejik yönetimi konusunda daha çok pratik amaçlı bilgi arz etmektir.
Hedeflerin tespiti; strateji tasarımı, uzun dönem planlama, organizasyon düzeyinde politika tespiti için daha önemli olmasına rağmen gerekli rağbeti görmemiş ve yönetimde işlevsel ihtisaslaşma, günlük faaliyetler için pratik ve verimli olması sebebiyle stratejik konsept çalışmalarından daha fazla ilgi çekmiştir.
Diğer taraftan personel, bölüm ve hatta şirket bazında ihtisaslaşmalar üst düzeyde organizasyonu bir bütün olarak görüp buna göre bir politika tespitini de güçleştirmiştir. Geçmişteki başarılı işlevsel yöneticiler organizasyon kademelerinde yükselerek bir gün organizasyon düzeyinde politika belirleyen yönetici konumuna gelmişler ancak bunların çoğu, yönetimin bir bütün olduğunu görememiş; verdikleri kararlarda geçmişteki işlevsel uzmanlıklarının etkisinde kalarak olaylara stratejik açıdan bir bütün olarak bakamamışlardır.
Büyük ölçekli sanayi yatırım projelerinin stratejik yönetimi, yatırımın tamamlanması ile ortaya çıkan büyük ölçekli sanayi kuruluşlarının hayat seyrini yatırım aşamasında ve daha sonraki aşamalarında karlılık ve istikrar içerisinde büyüme açısından yakından etkilemektedir. Yukarıdaki paragrafta gözlenen sorunlar kaçınılmaz olarak projelerin stratejik yönetimine de yansımaktadır.
Projelerin stratejik yönetiminin proje stratejilerini bağlı bulundukları şirketlerin strateji ve politikaları ile uyum içerisinde ve iç ve dış müşterilerin tatminini esas alarak geliştirmeleri konusu ulusal ve uluslararası büyük sanayi yatırım projelerinin hızla hayata geçirildiği günümüzde her zamankinden daha fazla önem arz etmektedir. Engin görüşleri ile girişimlerin girişimci gücünü devam ettiren ‘şampiyonlar’ devrinden, girişimlerin girişimci gücünün ekip/ takım çalışmasına dayandırıldığı döneme girilmiştir. Bu sebeple, proje takımlarının ortaya çıkışları, bunların projelerin stratejik yönetimindeki rollerinin araştırılması daha da önem kazanmaktadır.
Konu ile ilgili olarak yapılan literatür taramasında, şirketlerin ve projelerin stratejik yönetim ilişkisinden başlayarak, kurumlaşmış şirketlerde proje takımlarının ortaya çıkışını, proje takımlarının çalışma esaslarını ve büyük ölçekli sanayi yatırım projelerinin stratejik yönetimine bir bütünlük içerisinde yaklaşan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Konu ile ilgili çalışmalar tek taraflı olarak; şirketlerin stratejik yönetimini, proje yönetimini veya takım çalışmasını incelemiştir. Pratik hayatta da yararlanmak amacıyla, kitabın kapsam ve sınırlılıkları içerisinde konuyu bilimsel düzeyden uzaklaşmadan bir bütün olarak incelemenin önemli bir ihtiyaca cevap vereceği değerlendirilmiştir.
Kavramsal Çerçeve
Kitabın kavramsal çerçevesini, şirketlerin proje takımları tarafından yürütülen büyük ölçekli sanayi yatırım projelerinin stratejik yönetimini, bu yönetimlerin içlerinden çıktıkları şirketlerin stratejik yönetimi ile olan yakın ilişkilerini dikkate alarak tanımsal (prescriptive) yöntemle incelemek oluşturmaktadır.
Kitabın hazırlanmasında araştırma metodu olarak kavramsal tanımlamalara dayalı ikinci el verilerden yararlanılmıştır. Böylece öncelikle projelerin stratejik yönetiminde kullanılan kavramlara açıklık getirilmiş ve bu kitap içerisindeki konuların daha iyi anlaşılabilmesi için bir zemin hazırlanmıştır. Bu konudaki çalışmanın bir diğer amacı projelerin stratejik yönetiminde uygulamada karşılaşılacak sorunların çözümü için bir temel çalışma yapmak arzusudur. Bu amaçla önce konu ile ilgili kaynaklar taranmış, toplanan bilgiler yazarın proje yöneticisi olarak kamu ve özel sektördeki engin deneyimleri ışığında yeniden değerlendirilmiş ve netice olarak kitap içerisinde zaman zaman yeni yeni sentezlere ulaşılmıştır.
Şirketler projelerin ve PSY’lerin doğuş noktalarıdır. Bu sebeple kitap konusu ile ilgili olarak yapılan araştırmalar, şirketlerin teşebbüs gücünü temsil eden proje yaratma güçleri konusundan başlayarak, kademe kademe PSY’ne doğru geliştirilmiştir. İlişkili konular mantıksal bir sıra içerisinde incelenmiş ve aynı ayrı ayrı bölüm altında toplanmak suretiyle kitap 22 bölüm olarak tamamlanmıştır.
Varsayımlar
Bu kitabın iki temel varsayımından birincisi, projelerin stratejik yönetiminin karşılaştığı sorunların şirketlerin stratejik yönetiminin temelinde yattığı; ikincisi ise, şirketlerin stratejik yönetimleri ile projelerin stratejik yönetimlerinin bir bütün olduğu ve takım çalışmasına dayandığıdır. Projelerin stratejik yönetiminde başarılı olabilmek için bu iki konunun birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.
Kapsam ve Sınırlılıkları
PSY’de strateji tasarımı ve politika tespitinin iyi anlaşılabilmesi için uluslararası uygulamalar, holding; şirket ve şirketin işlevsel birimleri olmak üzere dört kademede gerçekleştirilen strateji tasarımının, projelerin stratejik yönetimleri ile olan ilgisi araştırılmıştır.
Bu dört organizasyon hiyerarşisi içerisinde bir holding şirketin bulunmaması durumunda, strateji tasarımı uluslararası düzeyde, şirket düzeyinde ve işlevsel düzeyde olmak üzere üç kademede yapılmaktadır. Holding şirket düzeyinde strateji tasarımı ve politika tespiti kitap konusu olan büyük ölçekli sanayi yatırım projelerinin stratejik yönetimini çok yakından ilgilendirmemekte olup, konunun bütünlüğünü de korumak amacıyla bu konu kitap kapsamında incelenmemiştir.
Uluslararası düzeyde ve özellikle şirket düzeyinde strateji tasarımı ve politika tespiti projelerin stratejik yönetimini yakından ilgilendirmektedir. Çünkü Projelerin stratejik yönetimlerinin başarı düzeyi, bu projeleri üstlenen proje örgütlerinin içinden çıktıkları şirketlerin işlevsel bölümlerinin mevcut yapısı ile yakın etkileşim içerisindedir. Bu sebeple şirket düzeyinde stratejik yönetim ayrıntılı olarak incelenmiştir. Projelerin uluslararası düzeyde stratejik yönetiminin ulusal düzeyde yönetimlerinden en önemli farkları, ülkelerin projenin uygulanması açısından mukayeseli üstünlüğünü belirlemek üzere, ön fizibilite aşamasında yapılan uluslararası finansman ve pazarlama etütleridir. Stratejik tasarım için kullanılan stratejik bilgi tabanında bu iki konu ile ilgili olarak dikkate alınacak faktörler bir kontrol listesi halinde belirlenmiş ve kitabın sonunda Ek-1 olarak sunulmuştur.
Proje yöneticileri müşteri tatminini esas alan kendi özgün strateji ve politikalarını şirket strateji ve politikaları çerçevesinde belirlemektedirler. Bununla birlikte, proje strateji ve politikaları şirket strateji ve politikalarına katkıda bulunacak yenilikçi strateji ve politikalar olarak ortaya çıkmaktadır. Çünkü projelerin her şeyden önce yenilik yaratan veya daha önce mevcut olmayan bir şeyi meydana getirme özelliğidir. Projelerin bu özelliği projelerin stratejik yönetimlerini şirketlerin stratejik yönetimlerinden ayıran önemli özelliklerden biridir. Proje yönetimlerinin temelinde, şirketlerin stratejik yönetimlerine nispeten olağan dışı olmak üzere, projenin her kademesinde karşılaşılacak zorluklara karşı yenilik ve yaratıcılığa dayalı strateji tasarımı ve uygulaması yatar.
Standart bir PSY yoktur; bir şirket tarafından üretilen birden fazla ürün ve/ veya birden fazla pazara girme projesinin bulunması durumunda bunlar için de şirket stratejisi esas alınarak ayrı ayrı stratejiler belirlenebilir.
Kitap kapsamında proje yönetiminde genel olarak uygulanabilecek stratejik yönetim konuları incelenmiştir. Teorik konular bu kitabın kapsamı dışında tutulmaya çalışılmıştır.
Veri Toplama Tekniği
Kitaptaki varsayımlar, South Western University of Texas, Texas Business School ve Ankara’da mevcut üniversitelerin kütüphane imkânları kullanılarak yapılan kaynak taraması ile sınanmıştır.
1.1 STRATEJİNİN TANIMLARI
Strateji, bir organizasyonun belirlenen vizyon, misyon, hedef ve amaçlarını yerine getirebilmesi için dinamik çevre şartları (fırsat ve tehditler), kullanılabilir kaynaklar (zayıf ve güçlü yönler), yönetim felsefesi, iş ve endüstri kriterleri ile hedef ve beklentilerin bileşkesinde uzun döneme yönelik olarak belirlenen takip edilecek genel istikamettir.
Webster’s New International Dictionary[1] isimli sözlükte strateji: “Savaşta belirlenen hedeflere ulaşabilmek için silahlı bir muharip gücü görevlendirme bilim ve sanatı” olarak tarif edilmektedir. Askeri anlamda strateji, düşmana karşı avantaj sağlamak üzere hüner veya hileler bütünü olarak da anlaşılmaktadır.
Bu açıklamaların ışığında, “işletme açısından strateji: belirlenen temel amaçları en avantajlı şartlar altında gerçekleştirmek için işletmede mevcut kaynak ve kabiliyetleri kullanma bilimi ve sanatıdır. “[2]
İşletme politikalarının belirleyici unsuru, şirketin kaynak ve kabiliyetleri ve sürekli olarak izlenen çevre şartlarının algılanış tarzıdır. Politikaların bu şekilde tespiti, uzun dönem stratejilerin geliştirilmesine de ışık tutmalıdır. Çünkü stratejiler işletme politikaları içinde vücut bulur. Bir şirketin temel stratejik kararları, gerçek ve potansiyel talebe göre ürün yelpazesini ve pazardaki yeri ile rekabetin gücünü ve özelliğini belirleyen kararlar olup, Andrew’s[3] ve Chandler’in[4] belirttiği gibi, bu konularda uzun dönem hedeflerin tasarımı, buna göre hareket tarzlarının belirlenmesi ve hedefe uygun kaynakların tahsisidir.
Başka bir ifade ile organizasyon stratejisi, belirlenen hedeflere kaynak kısıtı altında ulaşmak için araçların tasarımıdır. Stratejiler aynı zamanda programlar, projeler, yöntemler, örgüt tasarımları ve performans standartları kullanılarak kaynakların koordineli kullanımı için yön belirleyen hareket planlarıdır.
1.2 STRATEJİ TÜRLERİ
Stratejiler tasarlandıkları organizasyon düzeyi ve uygulanma durumları esas alınarak organizasyon düzeylerinde ve uygulama durumlarında göre olmak üzere iki başlık altında incelenebilir.
1.2.1 Organizasyon düzeylerine göre Stratejiler
Organizasyon düzeylerine göre strateji tasarımı ve politika tespiti, holding şirket (şirketler grubu); stratejik iş birimi (şirket) ve bir şirketin işlevsel bölümleri düzeyinde olmak üzere üç hiyerarşik kademede yapılmaktadır:
- Holding şirket seviyesinde yapılan portföy yönetim stratejisi: Holding şirketin varsa kontrolü altındaki birbirinden bağımsız veya ilişkili stratejik iş birimlerinde faaliyet gösteren şirketlerin portföylerini stratejik olarak yönetmek suretiyle büyüme ve karlılık; risk ve getiri ve/ veya ekonomik ve politik riskler gibi faktörler arasında bir denge kurmak amacıyla yapılan stratejik planlamadır. Amacı, stratejik iş birimleri arasında hedeflenen amaçlar doğrultusunda kaynak aktarmak ve portföy kalitesini iyileştirmeyi amaçlayan stratejileri tasarlayarak uygulamaktır.
- Stratejik İş Birimi (SBU) veya şirket düzeyinde iş yönetim stratejisi: SBU başarıyı getirecek ürün veya pazar stratejilerini tasarlayıp uygulamayı amaçlar ve varsa, SBU bünyesinde aynı ürün ailesine ait birbirini destekleyen ürünlerin ürün veya pazar bazında stratejik yönetimini de kapsar. Stratejik iş biriminin rekabet şartlarının iyileştirilmesini, gelecekte daha aktif görünen işlere adım adım nasıl girilebileceğini; birbirine destek olan veya tamamlayan işlere kaynak aktararak yapılan işlerin nasıl büyütülebileceği kendisine konu edinir. Bu çerçevede şirket stratejileri doğrultusunda bir pazardan çıkılabileceği gibi, ürün ailesine ait bir ürün üretimden de kaldırılabilir.
Şirket düzeyinde strateji tasarımı ve politika tespiti şirketin hiyerarşik açıdan üstünde, paralelinde ve altında bulunan stratejiler dikkate alınarak yapılır. Bir başka ifade ile şirket düzeyinde stratejiler: bağlı bulunduğu bir holding şirketin bulunması durumunda bir üst strateji olarak bu holdinge ait strateji ve politikalarla; paralel stratejiler olarak, varsa, şirket ürün ailesi içindeki diğer ürünlerin, ürün veya pazar bazında yönetim stratejileriyle ve nihayet alt stratejiler olarak, şirketin işlevsel strateji ve politikaları ile uyum içerisinde olmalıdır.
- İşlevsel düzeyde stratejiler: Bunlar stratejik programlardır. Bu programlar, SBU içindeki ürün veya ürünlerin pazarlama, üretim, araştırma-geliştirme gibi işlevsel bölümlerinde uygulanacak stratejik programlardır. İşlevsel bölümlerin stratejileri genellikle yalnız başlarına değil, diğer işlevsel bölümlerle birlikte onların bir parçası olarak SBU hedeflerine hizmet ederler; Stratejik programların esası koordinasyon ve iş birliğine dayanır.
1.2.2 Uygulanma Durumlarına Göre Stratejiler
Uygulama durumunda göre stratejiler tasarlanan ve gerçekleşen stratejiler olmak üzere iki türlüdür. Tasarlanan strateji, yöneticilerin henüz öneri; beklenti veya tasarım safhasındaki stratejileridir. Gerçekleşen strateji ise daha önceden planlanan ve zamanla gerçekleşen stratejilerdir.
1.2.2.1 Tasarlanan Stratejiler
Tasarlanan Stratejiler, organizasyonun stratejik hedefleri, stratejik politikaları ve planlarıdır.
- Stratejik hedefler
Bir organizasyonun başarmak istediği şey onun stratejik hedefidir. Bu hedef, küçük ve büyük hedefler olarak belirlenebilir. Küçük hedefler büyük hedeflere giden yolda birer kilometre taşı olmaz ise, zaman ve kaynak israfı ile karşı karşıya kalınır ve büyük hedeflere varmak bir hayalden ileri gidemez. Stratejik hedefler büyükten küçüğe doğru vizyon, misyon, hedef ve amaç şeklinde sıralanabilir.
Vizyon, bir organizasyon için büyük çabalarla erişilebilecek uzun dönemli ülküsel bir hedeftir.
Misyon, organizasyonun en geniş stratejik tercihi, yapmak istediği iş, bu doğrultuda tüm organizasyonun ulaşmak istediği daha belirli hedefleridir.
Hedef, bir organizasyonun gelecekte arzulanan konumudur.
Amaç, belirlenen hedef doğrultusunda işin safhaları itibariyle belli bir zaman içerisinde ulaşılmak istenen ayrıntılı ve ölçülebilir neticelerdir. Şirketin vizyonu, misyonu, hedef ve amaçları belirlenmeden bu şirket için bir yönetim stratejisi belirlenemez.
- Politikalar
Tasarlanan stratejiler ile hedeflere ulaşma yolunda önemli uygulamalar başlatılmadan davranışlara, kaynak kazanılmasına, kullanımına ve elden çıkarılmasına bazen bir sınırlama getirilmesi, bazen de bir kılavuz gerekir. Bunlar politikalar veya planlardır. Stratejilerin uygulanması esnasında ortaya çıkacak alternatifleri sınırlamak üzere politikalar üretilir. Politikalar, organizasyon hedefleri doğrultusunda alınacak stratejik kararların da çerçevesini çizerler.
- Planlar
Planlar, organizasyonun uzun ve orta vadeli hedeflerine ulaşabilmesi için belirli zamanlarda, belli neticelere nasıl ulaşması gerektiğini belirlerler. Planlama sürecinde başarılı olmak isteniyorsa sürecin planlama, organize etme, yöneltme ve kontrol etme unsurlarının eksik olmaması gerekmektedir. Planlama faaliyetine bir örnek vermek gerekirse; bir organizasyonun uzun vadede ciro yönünden en büyük üç işletme arasına girebilme hedefi doğrultusunda, ön görülen orta vadeli büyüme hızını tutturabilmesi için her yıl yapması gereken reklam harcaması ve reklam yöntemi, pazarlama bölümünün reklam faaliyeti planında belirlenir.
İki türlü stratejik plan vardır. Bunlar, misyon ve geliştirme planlarıdır. Hedefleri, geniş anlamda rolleri ve misyonları, dış çevre ile ilgili kabulleri ve misyona götürecek stratejileri kapsayan misyonla ilgili planlar, beş yıl ve üstü bir süre için; yeni program ve hizmetlerin geliştirilmesi konularını kapsayan geliştirme ile ilgili planlar ise bir ile beş yıla kadar olan süre için hazırlanırlar. Bunların dışında uygulama planları da vardır. Bunlar bir veya iki yıl için hazırlanırlar.
1.2.2.2 Gerçekleştirilen Stratejiler
Tasarlanan strateji ile ilgili hedefler, politikalar ve planlar, gerçekleşmiş durumla aynı, tamamen veya kısmen farklı olabilir. Tasarlanan stratejinin uygulama sonundaki durumuna gerçekleşen strateji denir. Tasarlanan strateji hiç uygulanma şansı bulamaz ise gerçekleşmemiş strateji olur. Gerçek hayatta tasarlanan stratejiler genellikle beklenmeyen olumsuz gelişmelerin ortaya çıkması ve bundan doğabilecek zararın en aza indirilmesi veya bir fırsatın doğması ve bundan azami ölçüde faydalanılması amacıyla sık sık değişikliğe uğrarlar. Bu değişikliklerin neticesinde gerçekleşen strateji, uygulamaya konulan tasarlanmış strateji ile uygulama esnasında oluşan şartların dikte ettiği yeni stratejinin bir karışımıdır.
Tasarlanan stratejileri uygulanmaya başlarken, uygulama planlarının organizasyon içi stratejik davranış değişikliğini temin edici bir tarzda hazırlanmaması; organizasyon politika ve kültüründe gerekli değişikliğin yönetilmemesi veya dışarıdan radikal müdahalelerle yönlendirilmemesi halinde genellikle organizasyon kültürünün yarattığı bir dirençle karşılaşır. Bu direnç bazen tasarlanan stratejilerin planlandığı şekilde uygulamaya konulmasını engeller ve onun olağan bir hadiseymiş gibi değiştirilerek uygulanmasına neden olur (strategic drift). Bazen bu değişiklik biraz daha artar ki; o zaman stratejinin varlığı ile yokluğu arasında bir fark kalmaz. Bu durum bir müddet daha devam ederse şirketin dış çevre dinamiklerinden farklı bir istikamette ve sert uyarı sinyalleri aldığı görülür. Bu durumda radikal önlemler alınarak, şirketin tekrar dış çevre ile uyum sağlayan stratejilerin rotasına girmesi sağlanır.
1.3 STRATEJİK YÖNETİM
Stratejik yönetim, bir şirketin hedeflerine etkin ve etkili bir şekilde varmak için insan ve malzeme kaynaklarının koordinasyonunu teminen, olağan yönetim fonksiyonlarından;
- Planlama,
- Organize etme,
- Uygulama ve
- Kontrol etme sürecini;
bir organizasyona taraf olan tüm kesimlerin orta ve uzun vadeli menfaatlerini değişken çevre şartlarında uzlaştırarak yönetmek üzere, bakış ve yaklaşımlarda öngörüye dayalı yönetim bilimi ve sanatıdır.
Başarılı bir stratejik yönetim, organizasyonun zayıf ve güçlü yönlerini çok iyi değerlendirip, yararlanılabilecek fırsat ve tehditleri önceden gören ve karşılaşılabilecek durumlara göre, sinerjiye odaklı pro-aktif bir yönetim tarzını benimseyen yönetimdir.
Stratejik yönetim, günlük işlerle ilgili sorumlulukların yönetimi olan taktik yönetimde mükemmelliğe erişilmeden işlevini yerine getiremez. Stratejik yönetimde orta ve alt düzey yöneticilerin rolleri kısıtlıdır; Ancak, stratejik hedeflerin başarılması için bu yöneticilerle birlikte resmi veya gayri resmi grup liderlerinin de, stratejik hedefler doğrultusunda üzerinde uzlaşılan taktik faaliyetlerin kalitesinin iyileştirilmesi için öneriler getirmeleri beklendiğinden, bu amaca yönelik olarak onları cesaretlendirmek gerekir.
Stratejik yönetim, bir açık sistem olan organizasyondaki tüm faaliyetlerin belirlenen vizyona erişebilmek için ahenkli bir şekilde yönetilmesi olup, bir organizasyonda sadece stratejik planlamacıların değil, işletme, insan kaynakları yönetimi, pazarlama, muhasebe ve finansman bölümlerindeki görevliler dahil, tüm çalışanların taahhüdü altında olmalıdır. Bu taahhüt çerçevesinde yönetim kademesinde görevli olanlar, kendi uzmanlık alanlarındaki başarılarının verimini şirketin genel başarısına katkıda bulunması ölçüsünde önemsemelidir.
Müşterilerin şirketle ilgili imajını, alt ve orta düzey yöneticilerden şirketin stratejik amaçlarına uygun olarak eğitim almış ve müşteri ile bire bir çalışan kişiler şekillendirir. Bu sebeple bu yöneticilerin şirketin stratejik hedeflerini çok iyi anlaması ve öngörülen amaçları taktik seviyede mükemmel bir şekilde gerçekleştirmek için kişisel taahhüdü gerekir.
Bir şirkette stratejik yönetimin bir rolü de, iç ve dış kaynaklardan faydalanarak şirketin uzun dönem vizyonunu ortaya koymaktır. Şirketin üst yöneticisi bu vizyonu örnek davranışlarıyla desteklemeli ve bu vizyonun ne demek olduğunu tüm şirkete her fırsatta anlatıp, önemini vurgulamalıdır.
[1] Webster’s New Collegiate Dictinonary. Merriam Company G.&C., Springfield Mass 1977, s. 228
[2] THOMAS, J McNichols: Execetive Policy and Strategic Planning, McGraw -Hill Book Company, New York, 1977
[3] ANDREWS K., III.: The Concept of Corporate Strategy., Irwin, Homewood, Dow-Jones, 1971
[4] CHANDLER, Jr A.D.: Strategy and Structure, Cambridge, M.I.T., Mass. 1962