SİNİR HÜCRELERİNDE ÜRETİLEN ACETİLKOLİN/ACETYLCHOLINE VE NOREPINEFRIN /NOREOPINEFRINE NEDİR, NEYE YARAR/WHAT IS ACETYLCHOLINE AND NOREPINEFRINE AT NERVOUS SYSTEM AND THEIR ROLE IN THE BODY SYSTEM
Vücudumuzda iki ana sinir sistemi vardır.
- MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
Bunlardan birincisi Merkezi Sinir Sistemi (Central Nervous System/CNS)dir. Beyin ve omurilik kanalı içindeki sinirlerden oluşur. Bu sistemde, bir adet değişiklik sinyalini algılayıp CNS’ye ileten (receptor/afferent) ve bir adet de CNS’den alınan talimatı ilgili kasa ileten sinir hattı (efferent) vardır.
- PERİFERİK/PERİPHERİAL SİNİR SİSTEMİ
İkinci ana sinir sistemi Çevresel/Pereferik Sinir Sistemidir (Preferial Nerveous System/PNS). V
ücudumuzdaki organlar dahil çeşitli yerlerden duygusal veya bir hareketle ilgili bilgi getirerek Merkezi Sinir Sistemine taşıyan receptör/algılayıcı (afferent) sinirler ile Merkezi sinir sisteminden aldıkları talimatları organ ve salgı bezleri gibi ilgili yerlere ileten iki adet (efferent/motor/motive edici) sinirlerden oluşur. Efferent veya motor sinirler ganglia denilen sinir merkezlerinde birleşirler.
PNS de iki ana bölümde incelenir. Bunlar:
- SOMATİK SİNİR SİSTEMİ
somatik sinir sistemi olup vücudumuzun dış çevresindeki dokunma duyusu hariç, görme, işitme, koklama gibi diğer duyu organlarımızdaki değişiklikleri bildiren (afferent) sinirler ile, bu değişikliklerin sonucuna göre beyinde belirlenen hareket tarzını bu bölgelere iletilen (efferent) sinirlerdir. Dış çevremizle uyum içerinde yaşamamızı sağlarlar.
- AUTONOM SİNİR SİSTEMİ
PNS’ in İkincisi kısmıdır. Vücudumuzun iç organlarının belirli ısı aralığında veya kan basıncı aralığında olduğu gibi dengede kalmasını sağlar. Karın kasları, kalp kasları ve salgı bezleri üzerinde etkilidirler. Otonom sinir sistemi sinirlerinin efferent/motor kesimi iki kısımda incelenir.
- SEMPATİK SİNİR BÖLÜMÜ
Sempatik (sypmpathatic) sinir bölümü, vücudumuzdaki boyun ve bel altı bölgesindeki omurlardan çıkan sinirlerdir. Bizi imtihan, toplantı, tempolu yürüyüş vb. gibi stresli iş ve faaliyetlerde salgılarını arttırarak desteklerler; uyanıklığımızı artırır, hafızamızı güçlendirirler. Aynı hat üzerinde bulundukları sinir bağlantı merkezlerinden (ganglia) önce acetylcholine, merkezlerden sonrası norepinephrine isimli sinirsel iletkeni üretetirler.
Refleks sinirlerinin afferent ve efferent sinirleri, omurilik içerisinde bulunan sinir bağlantılarında (interneurons) birleşirler. Bu bağlantılardan aldıkları otomatik talimatlarla düz kasları yarattıkları reflekslerle çalıştırırlar.
Sempatik sistem efferent sinirlerinden bazıları göğüs ve bel bölgesindeki sinirlerden çıkarak omurga etrafında dizilmiş ganglia’lara girip, snaps yaparak ilgili yerlere giderken, bu ganglia’lara uğramadan karın bölgesi üzerinde bulunan ganglia’lara (collateral ganglia/yan ganlia) uğrayarak yollarına devam ederler. Bunlar karın bölgesindeki ve leğen kemiği içerisindeki düz kasları ve salgı bezlerini motive ederler, kan damarlarına etki ederler. Sinir sistemi, boşaltım sistemi ve üreme sistemi bu tıp sinir yolları üzerindedir.
Ganglia’ya giren efferent sinirler asetylcholine sinirsel iletkenler ürettikleri için bunlara kolinerjik/cholineergic sinirler denir. Ganglia’dan çıkan efferent sinirler norepinephrine isimli sinirsel iletken ürettikleri için bunlara da adrenerjik sinirler denir.
- PARASEMPATİK/PARASYMPATHETIC SİNİR BÖLÜMÜ
Para sempatik sinir bölümümüz, biz dinlenirken hücrelerinde acetylcholine üreterek , stresli işler sonrası dinlenmemizi sağlayan, kaybettiğimiz enerjimizi tazelememize yardımcı olan enerjimizi tekrar kazandırarak bizi gevşeten, rahatlatan sinirlerdir.
Parasempatik sinirler beyin bölgesinden ve kuyruk sokumu bölgesinden çıkan efferent/motor/uyarıcı sinirlerdir. Bunların %75i onuncu kafa siniri vagus (vagus X) üzerindedir.
Parasempatik sinir bölümünün ilk efferent sinirleri gittikleri organın yüzünde veya yakınında bulunan terminal ganglia’da ikincil efferent sinirlerle snaps yaparlar.
Kafa bölgesinden çıkan efferent sinirler, gözü, kafa bölgesini, göğüs ve karın bölgesini taşıdıkları mesajlarla etkilerler.
Parasempatik sinir bölümündeki Vagus siniri; kalbi, akciğeri,karaciğeri, pankreası, yemek borusunu, safra kesesini, karnı ve ince bağırsak ile kalın bağırsağın üst kısmını etkiler. Omurga nihayetinden (sacral region) çıkan pelvik sinirleri ise kalın bağırsağın alt kısmını, boşaltım ve üreme sistemlerini etkilerler.
Parasempatik sinir bölümü efferent sinirleri kan damarları ile ter bezlerini etkilemezler.
Parasempatik sinir bölümündeki efferent sinirler kolinerjik olup sinirsel iletken olarak acetylcholine üretirler.
1998 yılında, Journal of Clinical Physichiatry Journal’da yayınlanan araştırmaya göre, yeteri kadar asetilkolin (acetylcholine) almayan kimselerde bunama (Alzheimer) hastalığına yakalanma riski artmaktadır.